Öğrenciler için Etkili Dinleme Teknikleri

Okulda yapılan öğretimde, öğrencinin zamanının çoğu dinlemeye geçmektedir. Dinleme yalnız okulda değil; toplumsal yaşamın her alanında ayni oranda geçerli bir etkinlik türüdür. Gerçekten de bireyin günlük yaşantısı içinde yer alan etkinliklerin önemli bir bölümü dinlemeye ilişkindir.

Bu yazı da; öğrenme ve dinleme kavramları arasındaki ilişki, dinlemede etkililiği sağlama yolları ve dinlenenlerden not alma konuları üzerinde durulmaktadır.

Öğrenme Açısından Dinlemenin Önemi

Dinleme, anlık bir tutum sonucu olarak bireyin işitsel uyaranları algılamasıdır. Daha açık bir anlatımla, “dinleme”, öğrenci tarafından işitilen bir şeyin anlaşılmasıdır. Bu açıdan dinleme de, okuma, konuşma, gözlem, vb. gibi bir öğrenme yoludur.

Etkin dinleme, bireyin ses dağılımsal uyaranlara karşı başlangıçta gösterdiği sistemsiz tepkilerin, belirli bir eğitimle zaman içinde sistemleşerek, daha nitelikli bir duruma gelmesi, biçiminde açıklanabilir. Bundan çıkan sonuç, etkili dinlemenin, “öğrenilebilir” bir etkinlik olduğudur.

Öğrenmedeki önemine karşılık dalgınlık, uyarım eksikliği, duygusal sorunlar, başarısızlık duygusu, güvensizlik ve deneyimsizlik gibi öğrenciye ilişkin çeşitli olumsuz etkenler, dinlemeyi güçleştirici ya da engelleyici bir ortam yaratırlar.

Okulda öğrenmenin büyük bölümü dinleme yolu ile gerçekleşir. Özellikle orta öğrenimde, sınıflardaki öğrenci sayısının kalabalık, laboratuvar ve işlik gibi uygulamalı derslerin gerçekleştirilmesine elverecek olanakların sınırlı olması gibi nedenlerle, okulda öğrenme daha çok dinlemeye dayalı olmaktadır.

Dinlemenin öğrenmedeki önemi büyüktür. Öyle ki öğrencinin bir ders süresi içinde dinleyerek ve izleyerek öğrenebileceği bir konuyu, ders dışında -örneğin evde- kendi başına çalışarak gereğince öğrenebilmesi için gereken süre, dersin özelliğine göre değişebilmekle birlikte en az üç ders saatine eşittir. Bunun nedenleri şöyle sıralanabilir:

1. Sınıf içinde yapılan sözlü anlatımlar konunun özünü ve en can alıcı yanlarını öğrenciye verme olanağı yaratırlar.
2. Anlatımda yazı tahtası, harita, çizelge, vb. görsel araçların kullanılması görsel-işitsel dinleme olanağı sağlar. Bu da anlamayı kolaylaştırır.
3. Sınıf içi grup etkileşimi öğrenmede etkilidir.
4. Sınıf içi etkileşimde öğrenci, sınavlarda sorumlu olduğu yerlerin ip uçlarını öğrenir. Bu da sınav hazırlığını daha bilinçli yapmasına yardımcı olur; dolayısıyla da ders başarısını arttırır.

Özetle, derste öğrenilecek bir konunun, evde; okuma, yazma, vb. yollarla öğrenilmeye çalışılması, daha çok zaman alıcıdır. Bu tür öğrenmede, öğrenilen bilginin korunması yani kalıcılığı da daha zordur. Dinleme yoluyla öğrenmenin başarılı olması, bireyin öğrenme için gerekli olan dinleme tekniklerini bilmesine bağlıdır.

Dinleme becerisi geliştirilebilecek bir beceridir. Eğer bu konuda kendinizi geliştirmek istiyorsanız aktif dinleme becerileri eğitimi içeriğimize göz atabilir ve isterseniz bizimle iletişime geçerek daha detaylı bilgi alabilirsiniz.

Günlük yaşantımızın büyük bir bölümü dinleme ile geçer. Bunu matematiksel olarak anlamlandırırsak, günlük konuşma süremize eşdeğer olarak da dinleriz. Ancak hiç kuşkusuz bu gerçeği yansıtmaz. Gerçekte, günlük dinleme süremiz, konuşma süremizin çok daha üstündedir. Özellikle radyo, TV gibi iletişim araçlarının bu oranın yükselmesindeki payları büyüktür.

Öğrencinin Dikkati Dinlerken Neden Dağılır?

Öğrencinin dinler görünürken, gerçekte öğretmeni dinlemeyip, başka şeylerle ilgilenmesinin nedeni nedir? Derste konuşulanları dinlemek isteyipte bir türlü dinleyememesinin nedenini hiç düşündünüz mü? Nedeni ne olursa olsun, ders sırasında yapılan sözlü anlatımları dinlememek, öğrenciyi haklı göstermez. Bu noktada, “duymak” ile “dinlemek” arasındaki farkı iyi bilmek gerekir.

Duymak yani işitmek, “ses dalgalarının kulak zarına çarpması”; dinlemek ise, “duyulan anlamak ve korumak”, demektir. Bundan akan anlam; her duymanın dinleme olmadığıdır. Dinleme, anlamayı ve anlanılan konunun gerektiğinde yazılı ve sözlü olarak ortaya konulabilmesini gerektirir. Bir öğrenci, ders sırasında işittiklerini, ders sonunda anımsayamıyorsa; bundan onun derste anlatılanları dinlememiş olduğu sonucu çıkarılabilir.

Öğrencinin ders dinlerken dikkatinin dağılması sadece dinleme becerileri ile ilgili olmayabilir. Eğer bu yazıda anlatılanları uygulamanıza rağmen siz ya da öğrenciniz halen daha dikkatini dinlemesi gereken konuya veremiyorsa dikkat eksikliği gibi bir durum söz konusu olabilir. Bu konuda dikkat ve odaklanma eğitimi sayfamıza göz atarak daha çok bilgiye ulaşabilirsiniz.

Dinlemeyi etkinleştirmek için dikkat edilmesi gereken başlıca noktalar nelerdir? Şimdi bu konu üzerinde duracağız.

Etkili Ders Dinleme için Neler Yapılmalı?

Etkili dinleme; dinlemeye hazırlanmayı, dikkati konu üzerinde toplamayı ve dinleme amacının belirlenmiş olmasını gerektirir.

Dinlemeye Hazır Olun

Dinlemede etkililiğin sağlanması için gerekli ön koşullardan birisi, “dinlemeye hazırlanmak” tır.
Dinleme hazırlığının iki yönü vardır. Birinci yön, dinlenecek konuya ilişkin ön bilgi sahibi olmak üzere yapılan hazırlıktır.

Öğrencilerin, derste o gün anlatılacak konu için, evlerinde konuyla ilgili bilgi toplamaya yönelik olarak yapacakları hazırlık bu türdendir. Öğrencilerin ilgili konuya (konunun ne olduğuna, özelliklerine, ana düşüncesine, vb) ilişkin ders ve yardımcı ders kitaplarından yararlanarak ya da harita, resim, çizelge, vb. inceleyerek yahut gözlem ve görüşme yoluyla elde edecekleri ön bilgileri; dinleme anında, konu üzerine dikkatlerini toplamayı kolaylaştırır. Bu yol öğrencinin anlatılanları kolayca anlayabilmesine, kafasında belirli sorular oluşturmasına ve böylece öğrenmesine yardımcı olur.

Bu tür bir hazırlık sonrasında dersi dinleyen öğrencinin anlatılanları öğrenme düzeyi, hiç ön hazırlık yapmadan dersi dinleyen öğrencilerden çok daha fazladır.

Dinlemeye hazırlanmanın ikinci yönü, “konuşmadan hemen önce” yapılan hazırlıktır. Acıkmış olarak, bedensel bir yorgunluk üstüne ya da sözgelişi şiddetle tuvalete gitme gereksinimi duyulan bir anda yapılan dinlemenin etkili olması beklenemez. Bunun için, sözlü anlatımı ders (ya da konferans) ortamında dinleyebilmede öğrencinin bedensel gereksinimlerini olabildiğince karşılayabilmiş olması gerekir. Ayrı biçimde, öğrencinin, dinleme için, sınıfta yerine oturmuş ve masasının üzerinde o ders konusu ile ilgili olmayan kitap, defter, vb. araç gereçleri de ortadan kaldırmış olması beklenir. Konuyla ilgili olmayan şeyler, öğrencinin dinlerken dikkatinin dağılmasına neden olabilir.

Yine dinlerken, ilkece, anlatıcıyı kolayca izleyebilecek bir yönde ve ona yakın (ön sıralarda) bulunmak, etkili dinlemeye yardımcı olacaktır.

Dinleme öncesi hazırlık salt bedensel bir hazırlık değildir. Dinleyicinin düşünsel olarak da konuşmayı dinlemeye hazırlanmış olması gerekir. Bunun için dinlemeye hazırlanırken, konuşmacının neler söyleyeceğini önceden az çok kestirmeye çalışmak yararlı olabilir. Öyle ki konuşmanın başlaması ile birlikte dinleyici olarak sizin de eyleme geçmeye (söylenenleri anlamaya) her yönüyle hazır bulunmanız gerekir.

Akademik başarı için aile ve öğrencinin iş birliği içerisinde olması son derece önemlidir. Ders başarısını arttırmak için sayginnlp.com/basari-icin-ogrencilere-ve-ailelere-tavsiyeler/ yazımıza göz atabilirsiniz.

Çoğu kimse sözlü anlatımın birey için etkinlik gerektirdiğini, ancak dinlemede böylesi bir etkinliğin hiç de gerekli olmadığın düşünürler. Bu, belirtilen düşünceye sahip olanların, etkili dinlemenin ne olduğunu bilmediklerini ve dinleyerek öğrenme alışkanlıkları bulunmadığını gösterir. Çünkü dinleme bir öğrenme yolu ise, Öğrenmenin, hem konuşan ve hem de dinleyen için “etkin” bir işlem olduğu açıktır. Öğrenme hangi durumda olursa olsun öğrencinin bütün olarak etkin olmasını gerektirir.

Konuya Dikkatinizi Verin

Dikkat, zihnin konuya verilmesidir. Bu tanımı biraz daha genişletmek gerekirse, dikkati; duygu ve düşüncenin belirli bir konu üzerinde toplanması, olarak açıklayabiliriz. Bu genel açıklamadan yola çıkarak, “dinlemede dikkat nedir?” sorusuna baktığımızda; dinlemede dikkatin, anlatılan bir konuyla ilgili olarak, bu anlatımı dinleyen bireyin bütün canlılığı (uyanıklığı) ile kendisini anlatılan konuya vermesi anlamına geldiğini kolaylıkla söyleyebiliriz.

Dinleme etkin bir işlemdir. Bireyin etkin durumda bulunmasını gerektirir. Araştırmalar, bireyin dikkatinin, dinleme sırasında, ancak, belirli süreler için en üst düzeyde toplanabildiğini; bunun ötesinde, dikkatin değişkenlik göstererek ve dinleme süresi ile orantılı olarak, sürekli azalıp yükseldiğini ortaya koymaktadır.

Dinlemenin etkinliğini artırmanın bir yolu, dikkatin tümüyle konu üzerinde yoğunlaştırılmasıdır. İlgiyi, konuşmacının anlatım biçimine, bedensel hareketlerine, giysilerine ve fiziksel özelliklerine kaydırma dinlemenin ortadan kalkmasına neden olur. Bunun için, konuşmacıyı eleştirmek yerine; dinleyici olarak kendinizi doğrudan konuya vermeye çalışmalısınız.

Bir ders ya da konferansı baştan sona tam bir dikkatle izlemenin olanaksız olduğuna yukarıda değinmiştik. Bu güçlüğün nedenlerinden birisi düşünme ile konuşma arasındaki farktan kaynaklanır. Çünkü düşünme, konuşmadan daha hızlı gerçekleşir.

Başka bir deyişle, bir zaman biriminde belirli sayıda sözcük söyleyen bir kimsenin, söylemeye çalıştığı düşünce ile bir dinleyenin o konuyu kavrama için harcayacağı zaman arasında ikincisi lehine bir fark vardır. Öyle olunca bu hız farkı dinleyicinin zihninin asıl konudan ayrılıp başka ilgisiz (konuşmacının ceket rengi. sesi, saçların, arkasında bulunan resimler, çevredeki öteki nesneler, vb.) konulara kayması sonucunu doğurabilir. Bunu önlemenin bir yolu, konuşmacının söylediklerini o anda düşünerek, söyleyeceği şeyleri önceden kestirmeye çalışmaktır.

Önemli Düşünceleri Saptayın

Dinlemede dikkat edilecek bir nokta, anlatılan her şeyi öğrenmeye çalışmak yerine; konuyla doğrudan ilgili ve onun asıl ana düşünceye yönelik yanlarını belirlemeye çalışmaktır. Bunun için hiç kuşkusuz öncelikle, konunun “ne” olduğunun iyi anlaşılmış olması gerekir. Bundan sonra yapılacak iş, ana düşüncenin ve bu ana düşünce çevresinde bulunan ve ana düşünceyi genişleten yardımcı düşüncelerin saptanmasıdır.

Sözlü anlatımda, dinleyicinin, bütün düşünceleri anlamak üzere, gereksiz ayrıntılarla uğraşması; onun, asil öğrenmesi gereken noktaları gözden kaçırmasına neden olur.

Dinlerken Not Alın

Not alma daha iyi bir dinleyici olmasında öğrenciye yardımcı olur. Çünkü, not alma, dikkatin toplanmasında bir araç olduğu kadar; not alınanların, daha sonra anımsanmasını da sağlar. Ancak belirtmek gerekir ki, konuşmacının söylediği her şey, “ağzından çıkar çıkmaz” not alınmaz. Hem buna zaman açısından da olanak yoktur. Bu türde not almaya kalkışıldığında, tümcelerin sonu çoğunlukla yarım kalacaktır. Konuşulanlardan not almada önemli olan, dinleyicinin ana düşünce ve bunu destekleyen başlıca yardımcı düşünceleri kendi bilgi süzgecinden geçirip, yine kendi sözcükleri ile not almasıdır. Ancak bu biçimdeki not alma, dinlemenin etkililiğini artırabilir.

Etkili bir öğrenme için not tutma tekniklerini öğrenmek son derece faydalıdır. Etkili not tutma teknikleri ile ilgili içeriğimize sayginnlp.com/etkili-ogrenme-icin-not-alma-teknikleri/ sayfamızdan ulaşabilirsiniz.